آنچه در این مقاله می خوانید
آب ژاول چیست؟
آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم با فرمول شیمیایی (NaOCl) یک محلول سفید کننده و ضد عفونی کننده می باشد که در صنایع گوناگون و بسیار زیادی کاربرد دارد. این محلول بسته به کاربردی که دارد، تشکیل شده از درصد مشخصی هیپوکلریت سدیم حل شده در آب می باشد. آب ژاول یا وایتکس، شامل یک کاتیون سدیم (Na) و یک آنیون هیپوکلریت (OCl) می باشد. هیپوکلریت سدیم محلول در آب با عنوان تجاری آب ژاول شناخته شده که یک محلول رقیق به رنگ زرد مایل به سبز کم رنگ همراه با بوی تند و شدید است. این ماده به عنوان سفید کننده مایع و از مواد شیمیایی خانگی شناخته می شود. همچنین همان طور که گفته شد از هیپوکلریت سدیم به دلیل وجود عنصر کلر در ترکیب خود، به عنوان ضد عفونی کننده و بایو ساید نیز استفاده می شود.
گریدهای هیپوکلریت سدیم
هیپوکلریت سدیم با دو غلظت 6 درصد (معروف به وایتکس خانگی) و 15 تا 16 درصد (وایتکس صنعتی) به بازار عرضه می شود. آب ژاول به عنوان یک ماده سفید کننده برای مصارف خانگی حاوی 6 درصد هیپوکلریت سدیم مورد استفاده قرار می گیرد و با pH حدود 11، تحریک کننده است. حال آن که آب ژاول صنعتی برای مصارف گوناگون و در صنایع مختلف استفاده می شود. از جمله خواص آب ژاول می توان به خاصیت سفید کنندگی، گند زدایی، بو زدایی و به صورت کلی ضد عفونی کنندگی در برابر عوامل بیماری زا همانند میکروب ها و ویروس ها و همچنین خاصیت ضد باکتری و قارچ کش آن اشاره کرد.
آب ژاول صنعتی
هیپوکلریت سدیم یک سفید کننده با پایه کلر است. این ترکیب ناپایدار و تجزیه پذیر بوده و کلر آزاد می کند. آب ژاول صنعتی در واقع محلول درصد مشخصی (15 تا 16 درصد) از هیپوکلریت سدیم جامد در آب می باشد. افزودن مقدار کمی پربورات به وایتکس، قدرت سفیدکنندگی آن را افزایش می دهد.
شایان ذکر است محلول هیپوکلریت سدیم یا وایتکس در مجاورت نور و گرما ناپایدار بوده و بنابراین تجزیه می شود. در طی فرآیند تجزیه وایتکس اکسیژن آزاد شده و در نتیجه شدت عملکرد آن کاهش می یابد که برای جلوگیری از تجزیه شدن آب ژاول، این مایع باید در ظروف مات و به دور از گرما نگهداری شود. واکنش تجزیه وایتکس به صورت زیر رخ می دهد: NaOCl → NaCl + O2
ساختار آب ژاول و اساس عملکرد آن
سدیم هیپوکلریت به عنوان یک ماده سفید کننده و ضدعفونی کننده قوی بر پایه کلر می باشد که قدرت بسیار بالایی در از بین بردن عوامل بیماری زا و میکروارگانیسم ها همچون ویروس ها، قارچ ها و باکتری ها را داراست. اساس عملکرد آب ژاول به این صورت است که به عنوان یک ترکیب اکسید کننده قوی، دیواره سلولی میکروب ها را تخریب و آنها را نابود می کند.
فاکتورهای مهم آب ژاول
دو فاکتور مهم مورد آزمایش در آب ژاول، تعیین مقدار کلر آزاد و مقدار سود (NaOH) می باشد. قابل ذکر است منظور از کلر آزاد در این ترکیب، یک نوع اصطلاح است. زیرا اکسید کنندگی ناشی از یون هیپوکلریت بوده و به گاز کلر مربوط نمی شود. در واقع تعریف کلر آزاد برای یک ترکیب سفید کننده، مساوی با مقدار کلری است که قدرت اکسید کنندگی آن با قدرت هر مول از ترکیب مورد نظر معادل باشد.
نکات مهم استفاده از آب ژاول
برای استفاده از این محلول شیمیایی، معمولا آن را به نسبت 1 به 100 رقیق می کنند. در ادامه به نکات ذکر شده توجه کنید:
- به منظور اثربخشی محصول و حفظ کیفیت اولیه آن، بهتر است محلول رقیق شده را بیشتر از 24 ساعت نگهداری نکنید و در همان روز استفاده کنید.
- ضمنا محلول سدیم هیپوکلریت می بایست حداقل به مدت 10 دقیقه بر روی سطح مورد نظر باقی مانده و در صورت نیاز شستشو داده شود.
- همچنین به دلیل خاصیت سفید کنندگی قوی این محلول که به عنوان رایج ترین سفید کننده هم شناخته می شود، از ضد عفونی کردن سطوحی که رنگی هستند همچون البسه رنگی اجتناب کنید.
کاربرد آب ژاول
آب ژاول کاربردهای بسیاری دارد. برای مثال در ساخت مواد اولیه شوینده و بهداشتی نیز به کار می رود. در زیر برخی از کاربردهای این ماده را مشاهده می کنید:
- تصفیه و دفع فاضلاب
- تصفیه آب آشامیدنی به کمک روش کلرزنی
- پاک کننده و گندزدا و بو زدا
- سفید کننده پنبه، کتان، چتایی، ابریشم مصنوعی، خمیر کاغذ و مرکبات مفید
- سم زدایی حمام های سیانور جهت استفاده در صنایع فلزی
- ضد عفونی کننده در لبنیاتی ها، مخازن آب، آزمایشگاه، لباس، اماکن تهیه و توزیع مواد غذایی، بیمارستان و غیره
- جلوگیری از رشد جلبک و قارچ در برج های خنک کننده
- غیر فعال کننده سموم کشاورزی از جمله آفلاتوکسین ها
- آب ژاول برای استخر نیز به کار می رود.
- معالجه زخم و التیام بخش
- دندان پزشکی
- پزشکی (معالجه سوختگی زخم ها)
- دارویی
- کشاورزی
- صنایع شیمیایی
- صنایع رنگ و آهک
- صنایع غذایی
- صنایع دفع زباله
- صنایع شیشه سازی
- صنایع کاغذ سازی و خمیر کاغذ
- صنایع بهداشتی
- نوشیدنی
- از بین بردن لکه ها
- صنایع آبزیان
- فرآوری مواد غذایی
- صنایع آبکاری
- نساجی
- به عنوان خنثی کننده گاز هیدروژن گوگرد و گاز آمونیاک
نکات ایمنی در رابطه با آب ژاول
- این ماده بسیار سمی است و نباید در محیط های بسته مورد استفاده قرار بگیرد.
- مخلوط سفید کننده مایع با سایر ترکیبات تمیز کننده مانند اسیدها و آمونیاک، بخارات سمی تولید می کند.
- از ترکیب وایتکس با جوهر نمک و موادی مثل آن پرهیز کنید، زیرا این دو ماده باهم، گاز کشنده کلر را تولید می کنند.
- وایتکس را باید دور از نور آفتاب، اسید (به عنوان مثال اسید کلریدریک)، اوره،، گرما، مواد سوختنی، مواد آلی و در محلی خشک نگهداری کرد.
- این ماده را هرگز با آمونیاک ترکیب نکنید، زیرا ترکیب این دو موجب تولید بخارات کلرو آمین و در صورت غلظت بالای آمونیاک (بستگی به میزان اختلاط دارد.) تولید ماده سمی هیدرازین می شود.
- در صورت نشت این ماده به محیط، آن را با آب رقیق نموده و با اسید استیک خنثی کنید.
- این ماده را نباید در ظروف فلزی نگهداری کنید، زیرا موجب خوردگی فلزاتی مانند نیکل، کروم، آلومینیوم، فولاد، آهن و سایر فلزات اکسیدشدنی و ظروف فلزی می شود.
- ترکیبات کلردار را با آب گرم مخلوط نکنید، زیرا موجب تجزیه آن شده و علاوه بر کاهش اثربخشی محلول موجب مشکلاتی برای سلامتی خصوصا دستگاه تنفسی نیز می شود.
- در صورتی که به اشتباه این محصول نوشیده شود، سریعا شیر بنوشید و در صورت احساس ناراحتی و ادامه داشتن علائم مسمومیت، فورا از کمک های پزشکی بهره بگیرید.
- سدیم هیپوکلریت را به دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
